میزان سرمایه لازم برای ساخت گلخانه چقدر است؟

با توجه به اینکه پرسش فوق در بسیاری موارد میتواند تصمیم نهایی را در مورد شروع یا عدم شروع فعالیت در زمینه تولید محصولات گلخانه ای رقم بزند بنابر این پاسخ به آن بسیارلازم وضروری به نظر میرسد .بر اساس ذهنیت تعریف شده گذشته از تولید محصولاتی مانند خیار و گوجه فرنگی در گلخانه های ابتدائی و ساده بسیاری از علاقه مندان ورود به صنعت تولیدات گلخانه ای به اشتباه هزینه های گلخانه وتولید محصول را بسیار پائین تر از سطح واقعی آن می پندارند وبنابراین در صورت عدم تحقیق مناسب با هدر دادن سرمایه های اندک خود وساخت گلخانه های غیر استاندارد وارزان قیمت وکم کردن از هزینه های احداث سازه وهزینه های جاری ،به خیال خود صرفه جویی میکنند. حال آنکه باید توجه داشت همانطور که افراط در هزینه ها باعث عدم موفقیت یک پروژه اقتصادی میگردد، کم کردن بیش از حد هزینه ها و عدم رعایت یک سری استاندارد های ضروری در احداث سازه و هزینه های جاری نیز میتواند موجبات شکست پروژه را فراهم آورد ، همچنین افرادی که قبل از شروع فعالیت در این زمینه تحقیقات بیشتری می نمایند واطلاعات لازم را از لحاظ هزینه های واقعی تولید محصولات گلخانه ای، به خصوص هزینه های اولیه احداث گلخانه های مدرن، کسب می کنند با آگاهی از این هزینه ها و اختلاف بسیار بالایی که با ذهنیت اولیه ایشان داشته دچار سرخوردگی و یاس شده و بدین ترتیب پتانسیل های بالقوه فراوانی که علاقه مندی زیادی نیز به فعالیت در این زمینه را دارند در همان مراحل اولیه از دست میروند واز گردونه تولید خارج شده یا اصولا"به آن وارد نمیشوند.

بنابراین در این بخش از بحث با طرح یک نمونه عملی تولید محصولات گلخانه ای (تولید گل رزشاخه بریده از هیبرید های اصلاح شده)به بررسی وبیان هزینه های اولیه احداث گلخانه مناسب و دیگر هزینه های تولیدمی پردازیم. البته شرح هزینه ها و درآمد ها که معمولا" قبل از آغاز هر پروژه ای به آن پرداخته میشود نیازمند نوشتن یک طرح جامع و کامل است که در آن با بررسی وتجزیه وتحلیل ریز هزینه های پروژه و تخمین واقعی درآمد و پیدا کردن نقطه سر به سرهزینه ها و درآمد ها با ترسیم نمودارهای خاص و انجام محاسبات پیچیده و دشوار میتوانیم به صورت بسیار دقیق مشخص کنیم که آیا پروژه مورد نظر اقتصادی است یا خیر و در صورت اقتصادی بودن سرمایه گذاری انجام شده را تا چه مدت زمانی باز گردانده و یا چه زمانی و با چه میزانی به سوددهی میرسد.لیکن هدف ما در این مبحث بررسی اجمالی وتعیین حدود نزدیک به واقعیت هزینه ها و درآمد ها ست، بنا بر این به جای ارائه یک طرح جامع که در بالا به آن اشاره شد به بررسی وتجزیه وتحلیل اعداد و ارقام ارائه شده از سوی نهاد ها و ارگانهای مرتبط با احداث گلخانه ها در بخش دولتی و همچنین قیمت های تمام شده برای احداث سازه گلخانه ای در واحد سطح ، میزان تولید محصول در واحد سطح و ارزش اقتصادی تولید درواحد که توسط شرکتهای خصوصی سازنده گلخانه، تولید کننده محصولات گلخانه ای یا خریداران محصولات گلخانه ای ارائه می شود در مثال مورد نظر (تولید گل رزشاخه بریده)می پردازیم:

ابتدا لازم است به ذکر موارد قانونی لازم برای اخذ پروانه تاسیس و بهره برداری گلخانه بپردازیم. به طور خلاصه قوانین ودستور العمل های حال حاضر سازمان جهاد کشاورزی بیان میدارد که برای اخذ پروانه تاسیس گلخانه بایستی متقاضی حداقل اسناد 5000 مترمربع زمین و آب و برق و... مورد نیاز را ارائه نموده و در خواست احداث گلخانه ای با سطح حداقل 3000مترمربع را داشته باشد تا با طی مراحل قانونی موفق به اخذ پروانه تاسیس گردد.(حداقل مساحت برای گرفتن تسهیلات این مقدار می باشد) بنابراین حداقل سطح گلخانه مورد نظر بایستی3000مترمربع باشد .همچنین طی دستور العمل های ابلاغ شده گلخانه های استاندارد مورد پذیرش جهاد کشاورزی در چهار کلاسA، B ،C ،D طبقه بندی می شوند که به ترتیب از A بهD کیفیت و هزینه احداث آنها افزایش می یابد .برای تولید اکثر محصولات گلخانه ای و همچنین اطمینان از مقاومت سازه گلخانه در برابر وزش باد،وزن برف،تنش های محیطی و حوادث غیره مترقبه مانند سیل،طوفان، زلزله،و ....نیازمند احداث گلخانه ای هستیم که حداقل استانداردهای لازم را دارا باشد. همچنین باید توجه داشت که آنچه تولید محصولات گلخانه ای را در فضای محصور گلخانه نسبت به تولید محصول در فضای آزاد متمایز می سازد امکان کنترل 4 عامل موثر در تولید یعنی درجه حرارت ،میزان رطوبت، تهویه ومیزان نور است. بنابراین حداقل انتظار یک تولید کننده از فضای گلخانه ای این است که محیطی با قابلیت کنترل موارد فوق در بالاترین سطح بوده ودر آن تبادل دما، رطوبت و.... با محیط در پائین ترین سطح باشد .همچنین فضای گلخانه بایستی قابلیت جلوگیری از نفوذ و گسترش آفات و بیماریها را دارا بوده و با فراهم آوردن بهترین شرایط تولید محصول و رشد گیاه میزان ریسک تولید را به حداقل ممکن برساند. با توجه به مطالب ذکر شده در فوق میزان انتظار تولید کننده از گلخانه معین گردیده و بایستی مشخص شود که گلخانه ای که حداقل استانداردهای لازم برای تامین فضای مناسب تولید را دارا باشد با چه هزینه ای در واحد سطح قابل احداث است .

با بررسی و تجزیه وتحلیل قیمت های تمام شده گلخانه هایی که اخیرا احداث شده و یا در حال احداث می باشد و همچنین با توجه به قیمت های ارائه شده توسط شرکتهایی که در این زمینه(ساخت سازه های گلخانه ای)فعالیت می کنند،هزینه احداث هر متر مربع گلخانه با حداقل استانداردهای لازم برای تولید محصول با کیفیت و کمیت اقتصادی وقابل توجیه حدود 350تا450 هزار ریال می باشد .این هزینه ها شامل احداث فوند اسیون ،هزینه خرید لوازم ،لوله،اتصالات ،پوشش گلخانه و نصب آنها میباشد. تفاوت قیمت حاصله به مواد قابل استفاده در سازه وپوشش گلخانه که از کیفیت هاوقیمت های بسیار متنوعی برخوردارند بستگی دارد .این گلخانه ها می توانند با لوله های گالوانیزه در سایزها ومقاومت های مختلف یا قوطی های گالوانیزه با شرایط مشابه و پوشش هایی از قبیل پلاستیک های معمولی ،پلاستیک های UV،پوشش های پلی کربنات با ترکیبات متفاوت ویا شیشه های معمولی یا دوجداره احداث شوند که هر کدام از موارد فوق هزینه های متفاوتی را برای ساخت سازه و ایجاد پوشش در بر می گیرد.

با وجود مسائل مطرح شده و تجربه چندین دهه فعالیت در تولید محصولات گلخانه ای در ایران می توان گفت گلخانه ای با حدود هزینه هر متر مربع 000/400 ریال برای سازه وپوشش میتواند در اقلیم های متفاوت کشور پاسخگوی حداقل نیازهای تولید بوده و از مقاومت خوبی در برابر شرایط محیطی برخوردار باشد.(هزینه برآورد شده فوق بدون در نظر گرفتن قیمت زمین که در هر منطقه میزان مشخصی دارد می باشد و قیمت تمام شده هر متر مربع زمین و امکانات موجود مانند برق،آب،گاز ،و .....نیز باید به آن افزوده گردد)

پس از احداث سازه (اسکلت فلزی)و نصب پوشش (پلاستیک،پلی کربنات،شیشه و....) روی آن جهت تامین شرایط مناسب رشد گیاه نیاز به طراحی ونصب سیستم های حرارتی ،برودتی،تهویه و کنترل میزان نور می باشد.این تجهیزات وتاسیسات به تولید کننده ،کمک میکنند که در هر موقعیت مکانی وزمانی و تحت هر شرایط اقلیمی که در فضای خارج از گلخانه حاکم است بتواند شرایط محیطی مطلوب رشد گیاه و تولید محصول را در داخل گلخانه فراهم نماید. در واقع همان گونه که قبلا" ذکر شد تنها تفاوت کشت گلخانه ای با کشت در فضای باز در این است که درگلخانه کنترل شرایط محیطی مقدور است ولی در فضای باز اکثر فاکتور های ذکر شده قابل کنترل نمی باشد .بنابراین هرفضای محدود و محصور شده ای که درآن امکان کنترل شرایط وفاکتور های تولید محصول فراهم نباشد را نمی توان گلخانه نامیدوگلخانه مناسب صرفا به واحدتولیدی اطلاق میشودکه علاوه بر مجزا بودن از اقلیم وفضای پیرامون قابلیت کنترل حرارت رطوبت ،تهویه و نور را دارا باشد.با توجه به ایجاد فضای مناسب یاد شده و شرایط مطلوب همیشگی برای رشد گیاه و تولید محصول با حداکثر کمیت وکیفیت در واحد سطح ،نصب سیستم های ایجاد حرارت و برودت و کنترل تهویه و نور در یک گلخانه کاملا" ضروری است .

در حال حاضر با توجه به استعلام قیمت های انجام شده از شرکتهای گلخانه ساز وگلخانه داران مختلف در سطح کشور هزینه تجهیز گلخانه با سیتم های فوق الذکر برای هر متر مربع حدود 000/300 ریال می باشد.مبالغ ذکر شده شامل هزینه نصب هیتر های هوای گرم ،احداث کانال ها وشبکه های انتقال و پخش هوای گرم تولید شده توسط هیتر ها در تمام فضای گلخانه برای ایجاد حرارت لازم در فصول سرد، نصب سیستم فن و پد برای ایجاد برودت در فصول گرم سال، نصب فن های جانبی و سیرکولاسیون سقفی و نصب دریچه های جانبی و سقفی برای تهویه هوای گلخانه ، نصب سیستم شی دینگ(سایه انداز) با قابلیت ذخیره انرژی گرمایی در زمان لازم (انرژی سی وینگ) برای کنترل نور ورودی به گلخانه ، نصب سیستم های فوگر و مه پاش برای ایجاد رطوبت لازم در فضای گلخانه ، در صورت لزوم نصب چیلر (سیستم حرارت با استفاده از آب گرم یا بخار آب) ،سیستم پا گرما برای رشد بهینه گیاهان ، سیستم سرمایش بستر کشت برای گیاهانی مانند آلسترومریا و... می باشد.

لازم به ذکر است که وجود سیستم های فوق الذکر از ضروریات غیر قابل انکار یک گلخانه بوده وبا وجود اینکه ممکن است در نگاه یک فرد غیرکارشناس وجود چنین تجهیزات و امکاناتی لازم به نظر نرسد لیکن بایستی بیان نمود که تنها تفاوت گلخانه استاندارد و گلخانه غیر استاندارد در همین است که در گلخانه های مدرن و استاندارد با استفاده از این تجهیزات وسیستم ها امکان کنترل شرایط محیطی در هرسطحی توسط بهره بردار (تولید کننده) فراهم است ولی در گلخانه های ابتدایی و غیر استاندارد به هیچ عنوان کنترل شرایط محیطی امکان پذیر نیست . به زبان ساده تر باید گفت زمانی که در فصل زمستان شبها دمای هوای بیرون گلخانه به پائین تر از 20- درجه سانتیگراد میرسد نمی توان از یک پوشش پلاستیکی ساده وچندبخاری معمولی انتظار داشت که دمای داخل گلخانه رادر سطح 20 درجه بالای صفر نگه دارد(یعنی اختلاف دمای بیرون و داخل گلخانه 40 درجه سانتی گراد باشد)همچنین در فصول گرم سال ودر ظهر تابستان دمای گلخانه های اولیه بدون تجهیزات برودتی به دلیل بسته بودن محیط وایجاد گرمای مضاعف در اثرتابش آفتاب به بیش از 40 درجه سانتی گراد میرسد.ایجاد چنین شرایطی مساوی با مرگ گیاه است وتولید کننده را با ضررهای مالی هنگفت وغیر قابل جبران مواجه میکند.

موضوع قابل اشاره بعدی نوع کشت محصول در گلخانه است . کشت خاکی محصولات گلخانه ای در کشورهایی که در صنعت گلخانه داری پیشرفتهای چشمگیری دارندسالهاست که منسوخ شده و در حال حاضر در هیچ گلخانه مدرن و استانداردی که هدف بهره برداری اقتصادی داشته باشد کشت خاکی انجام نمیشود و به جای آن در دهه های اخیرکشت هیدرویونیک (کشت در بسترهای خاص ویا کشت در آب با تغذیه هدفمند گیاه )رایج گردیده است .

مزایای فراوان کشت هیدرویونیک نسبت به کشت خاکی باعث شده که تولیدکنندگان با وجود نیاز به سرمایه گذاری اولیه بیشتر، از کشت خاکی روی گردان شده و به کشت هیدرو یونیک علاقه مند گردند.این مزایا شامل موارد ذیل می باشد:

1- امکان استفاده بهینه از زمین باکاشت تعداد بوته بیشتردر واحد سطح.

2- افزایش محصول در واحد سطح تا بیش از50 درصد ودر برخی موارد بیش از 100 درصد.

3- امکان کنترل آفات و بیماری ها وعدم آسیب رسانی بیماری ها وآفات خاکزاد وخاکزی.

4- عدم نیاز به هزینه زیاد برای تغذیه گیاه از طریق خاک که باعث هدر رفتن حجم زیادی از مواد غذایی می گردد.

5- بهبود کیفیت محصول با توجه به شرایط کنترلی بهتر در کشت هیدروپونیک از لحاظ شرایط بهداشتی و....

در مجموع و با توجه به ذکر موارد فوق و تجربیات وپیشرفت های صنعت گلخانه در دنیا در حال حاضر کمتر کارشناس یا تولید کننده ای را میتوان یافت که کشت هیدروپونیک را نسبت به کشت خاکی ترجیح نداده و در مورد اقتصادی بودن آن تردیدی داشته باشد .در واقع با وجود آنکه ایجاد بستر کشت هیدروپونیک نسبت کشت خاکی هزینه اولیه بیشتری دارد ، لیکن با توجه به افزایش چندین برابر درآمد حاصله در واحد سطح درکشت هیدروپونیک ،صرف چنین هزینه ای کاملا معقول واقتصادی است.لازم به ذکر است که تولیدبسیاری از محصولات روز و بازار پسند با کیفیت و کمیت مورد نظر تولید کننده و مصرف کننده به صورت کشت خاکی امکان پذیر نیست و چنانچه هدف تولید کننده داشتن یک گلخانه چند منظوره برای تولید چندین نوع محصول در زمانهای مختلف وبر اساس نیاز بازار باشد بایستی حتما" گلخانه را برای کشت هیدروپونیک و با استانداردهای مربوط به آن احداث نماید تا امکان تغییر نوع محصول تولیدی در هر زمان برای بهره بردار فراهم باشد .

اکنون که با ذکر مطالب فوق مقرون به صرفه بودن کشت هیدروپونیک نسبت به کشت خاکی مشخص گردید بایستی به ذکر ریز هزینه های مربوط به ایجاد بستر کشت هیدروپونیک در واحد سطح گلخانه بپردازیم . با بررسی استعلامات انجام شده در سال جاری هزینه احداث بستر کشت هیدروپونیک برای هر متر مربع حدود 000/300 ریال می باشد که شامل موارد ذیل است:

1- تسطیح صفر درصد سطح خاک گلخانه و ایجاد راهروهای بتونی و ریل های مخصوص حمل بار ومحصول.

2- ساخت پایه های فلزی برای استقرار گلدانها یا باکس های مخصوص کشت گیاه .

3- هزینه خرید گلدان (مثلا" برای کاشت گل رز7 عدد برای هر متر مربع)و پر کردن آن با ترکیباتی مانند کوکوپیت و پرلایت و....

4- ایجاد شبکه لوله کشی آب گرم برای گرمایش گلدانها و ریشه گیاهان.

5- ایجاد شبکه آبیاری به صورت مجزا برای گیاهان.

6- احداث اتاق هوشمند تغذیه گیاهان با استفاده از شبکه آبیاری.

7- احداث ایستگاه هواشناسی و نصب سنسورهای لازم در گلخانه برای کنترل اتوماتیک سیستم های حرارت ، برودت تهویه ونور در شرایط اضطراری.

8- هزینه نصب دستگاههای برق اضطراری برای شرایط قطع برق اصلی گلخانه.

9- نصب و راه اندازی نرم افزار و سخت افزارهای لازم جهت برنامه ریزی تغذیه گیاه و ایجاد شرایط مطلوب و جلو گیری از خطای انسانی.

آخرین قسمت از هزینه های لازم برای یک گلخانه استاندارد مربوط به هزینه کاشت گیاه می شود که در مورد مثال ذکر شده (گل رز شاخه بریده ) برای هر متر مربع بایستی 7 عدد پایه اصلاح شده وارداتی از شرکتهای معتبر و وارتیه های بازار پسند کاشت نمود . با توجه به قیمت حال حاضر این پایه ها(2/3یورو برای هر پایه) هزینه تامین پایه رز برای هر متر مربع حدود 000/350ریال می باشد.البته این هزینه در کشت گیاهان یکساله مانند صیفی جات یا گلهای تزئینی که با پیاز یا استولون و....تکثیر میشوند پائین تر است ولی با توجه به اینکه پایه گل رز حدود 6-5 سال به صورت متوالی محصول میدهد ونیاز به کاشت مجدد ندارد هزینه اولیه کاشت برای سال تقریبا" برابر با دیگر محصولات خواهد بود.

با توجه به ذکر موارد و هزینه های فوق در مثال احداث گلخانه ای با هدف تولید گل رز شاخه بریده و با احتساب هزینه های خرید زمین وآب و برق تامین سوخت و همچنین احداث انبار،سرد خانه، اتاق سورتینگ و بسته بندی و ....قیمت تمام شده یک گلخانه استاندارد و قابل قبول که بهره بردار بتواند با استرس و ریسک کمتری در آن به تولید محصول با کمیت وکیفیت مناسب بپردازد در حال حاضر برای هر متر مربع حدود1تا5/1 میلیون ریال بوده و با توجه به اینکه سطح اقتصادی تعریف شده برای یک گلخانه حداقل 3000متر مربع می باشد بایستی عنوان نمود که احداث چنین گلخانه ای هزینه ای بالغ بر 5/4-3 میلیارد ریال خواهد داشت.

---